జీవక్రియ గురించి వివరణ తెలుగులో

జీవక్రియ అనేది జీవుల కణాలలో జీవనాధారమైన అన్ని రసాయన ప్రతిచర్యల సముదాయాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ ప్రక్రియలు జీవులు పెరగడానికి, పునరుత్పత్తి చేయడానికి, వాటి నిర్మాణాలను నిర్వహించడానికి, బాగు చేసుకోవడానికి మరియు వాటి పర్యావరణానికి ప్రతిస్పందించడానికి అనుమతిస్తాయి. జీవక్రియను శరీరం యొక్క అంతర్గత ‘ఇంజిన్’ (engine) గా భావించండి, ఇది ఆహారం నుండి లభించే ఇంధనాన్ని శక్తిగా మరియు శరీరానికి అవసరమైన నిర్మాణ వస్తువులుగా మారుస్తుంది - శ్వాసించడం, ఆలోచించడం నుండి కదలడం మరియు పెరగడం వరకు అన్నింటికీ ఇది అవసరం.

జీవక్రియ యొక్క రెండు పార్శ్వాలు: నిర్మించడం మరియు విచ్ఛిన్నం చేయడం

జీవక్రియ ప్రధానంగా రెండు రకాల ప్రక్రియలుగా విభజించబడింది, ఇవి నిరంతరం జరుగుతూ ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉంటాయి:

1. కేటబాలిజం (విచ్ఛిన్న జీవక్రియ - Catabolism): ఇది “విచ్ఛిన్నం చేసే” అంశం. కేటబాలిక్ ప్రతిచర్యలు పెద్ద, సంక్లిష్ట అణువులను (ఆహారంలోని కార్బోహైడ్రేట్లు, కొవ్వులు మరియు ప్రోటీన్లు వంటివి) చిన్న, సరళమైన వాటిగా (గ్లూకోజ్, కొవ్వు ఆమ్లాలు మరియు అమైనో ఆమ్లాలు వంటివి) విచ్ఛిన్నం చేస్తాయి. ఈ ప్రక్రియ శరీరం ఉపయోగించుకోగల శక్తిని విడుదల చేస్తుంది. జీర్ణక్రియ కేటబాలిజానికి ఒక ప్రధాన ఉదాహరణ.
2. అనబాలిజం (నిర్మాణ జీవక్రియ - Anabolism): ఇది “నిర్మించే” అంశం. అనబాలిక్ ప్రతిచర్యలు కేటబాలిజం ద్వారా విడుదలైన శక్తిని ఉపయోగించి సరళమైన అణువుల నుండి సంక్లిష్ట అణువులను సంశ్లేషణ చేస్తాయి. ఇది పెరుగుదల, కణజాలాలను బాగుచేయడం, శక్తిని నిల్వ చేయడం మరియు ప్రోటీన్లు, న్యూక్లియిక్ ఆమ్లాలు (DNA/RNA) వంటి అవసరమైన భాగాలను నిర్మించడానికి అవసరం. కండరాలను నిర్మించడం లేదా భవిష్యత్ శక్తి ఉపయోగం కోసం కొవ్వును నిల్వ చేయడం వంటివి దీనికి ఉదాహరణలు.

శక్తి ద్రవ్యం: ATP

కేటబాలిజం సమయంలో విడుదలైన శక్తిని కణాలు సాధారణంగా నేరుగా వాటి పనుల కోసం ఉపయోగించవు. బదులుగా, అది అడెనోసిన్ ట్రైఫాస్ఫేట్ (ATP) అనే ప్రత్యేక అణువులో బంధించబడి నిల్వ చేయబడుతుంది. ATP కణం యొక్క ప్రధాన శక్తి ద్రవ్యంగా పనిచేస్తుంది. కణానికి ఒక పనిని నిర్వహించడానికి శక్తి అవసరమైనప్పుడు - అది కండరాన్ని సంకోచింపజేయడం, నరాల సంకేతాన్ని పంపడం లేదా కొత్త ప్రోటీన్‌ను నిర్మించడం (అనబాలిజం) అయినా - అది ATP అణువులను “ఖర్చు” చేసి, నిల్వ ఉన్న శక్తిని విడుదల చేస్తుంది.

జీవక్రియను ఏది నియంత్రిస్తుంది?

జీవక్రియ ప్రతిచర్యలు యాదృచ్ఛికంగా జరగవు; అవి అత్యంత నియంత్రించబడతాయి మరియు నియంత్రణలో ఉంటాయి.

• ఎంజైమ్‌లు (Enzymes): ఇవి నిర్దిష్ట రసాయన ప్రతిచర్యలను వేగవంతం చేసే ప్రోటీన్ ఉత్ప్రేరకాలు. జీవక్రియ మార్గంలోని (అనుసంధానించబడిన ప్రతిచర్యల శ్రేణి) ప్రతి దశ సాధారణంగా ఒక నిర్దిష్ట ఎంజైమ్ ద్వారా సులభతరం చేయబడుతుంది.
• హార్మోన్లు (Hormones): ఇన్సులిన్, గ్లూకాగాన్, అడ్రినలిన్ మరియు థైరాయిడ్ హార్మోన్లు వంటి హార్మోన్లు రసాయన దూతలుగా పనిచేస్తాయి, ఇవి శరీరం యొక్క అవసరాలను బట్టి నిర్దిష్ట జీవక్రియ మార్గాలను వేగవంతం చేయగలవు లేదా నెమ్మదింపజేయగలవు (ఉదా. రక్తంలో చక్కెర స్థాయిలను నియంత్రించడం లేదా శక్తి వ్యయాన్ని సర్దుబాటు చేయడం).
• కణ అవసరాలు: కణం యొక్క స్వంత శక్తి స్థాయిలు మరియు పోషకాల లభ్యత కూడా ఏ జీవక్రియ మార్గాలు చురుకుగా ఉండాలో ప్రభావితం చేస్తాయి.

జీవక్రియ రేటు: మీ ఇంజిన్ ఎంత వేగంగా నడుస్తుంది?

జీవక్రియ రేటు అంటే మీ శరీరం ఎంత వేగంగా శక్తిని ఉపయోగిస్తుంది లేదా కేలరీలను (calories) ఉపయోగిస్తుంది. ఇది తరచుగా ఈ క్రింది పదాలలో చర్చించబడుతుంది:

• బేసల్ మెటబాలిక్ రేట్ (BMR - Basal Metabolic Rate): ఇది పూర్తి విశ్రాంతిలో ఉన్నప్పుడు (శ్వాసించడం, రక్త ప్రసరణ, శరీర ఉష్ణోగ్రతను నిర్వహించడం, కణాల ఉత్పత్తి వంటివి) ప్రాథమిక, జీవనాధార విధులను నిర్వహించడానికి మీ శరీరానికి అవసరమైన కనీస శక్తి మొత్తం. ఇది మీ రోజువారీ శక్తి వ్యయంలో ఎక్కువ భాగాన్ని కలిగి ఉంటుంది.
• మొత్తం శక్తి వ్యయం (Total Energy Expenditure): ఇందులో BMR తో పాటు శారీరక శ్రమకు ఉపయోగించే శక్తి మరియు ఆహారాన్ని జీర్ణం చేయడానికి మరియు గ్రహించడానికి అవసరమైన శక్తి (థర్మిక్ ఎఫెక్ట్ ఆఫ్ ఫుడ్ - TEF) ఉంటాయి.

ఒక వ్యక్తి యొక్క జీవక్రియ రేటును అనేక కారకాలు ప్రభావితం చేస్తాయి, వాటిలో:

• శరీర పరిమాణం మరియు కూర్పు: పెద్ద వ్యక్తులు సాధారణంగా అధిక జీవక్రియ రేట్లు కలిగి ఉంటారు. కొవ్వు కణజాలం కంటే కండర కణజాలం విశ్రాంతి సమయంలో ఎక్కువ కేలరీలను బర్న్ చేస్తుంది.
• వయస్సు: వయస్సుతో పాటు జీవక్రియ రేటు సాధారణంగా నెమ్మదిస్తుంది, పాక్షికంగా కండరాల నష్టం కారణంగా.
• లింగం: పురుషులు సాధారణంగా మహిళల కంటే వేగవంతమైన జీవక్రియను కలిగి ఉంటారు, ప్రాథమికంగా వారు ఎక్కువ కండర ద్రవ్యరాశిని కలిగి ఉంటారు.
• జన్యువులు: మీ జన్యువులు మీ ప్రాథమిక జీవక్రియ రేటును నిర్ణయించడంలో పాత్ర పోషిస్తాయి.
• శారీరక శ్రమ: వ్యాయామం కేలరీల ఉపయోగాన్ని గణనీయంగా పెంచుతుంది మరియు కండరాలను నిర్మించడం ద్వారా విశ్రాంతి జీవక్రియ రేటును కొద్దిగా పెంచుతుంది.
• హార్మోన్లు: అసమతుల్యతలు (థైరాయిడ్ సమస్యలు వంటివి) జీవక్రియ రేటును గణనీయంగా ప్రభావితం చేయగలవు.
• ఆహారం: ఆహారాన్ని ప్రాసెస్ చేయడానికి శక్తి అవసరం (TEF, పైన చదవండి). విపరీతమైన డైటింగ్ లేదా ఆకలితో ఉండటం జీవక్రియను నెమ్మదిస్తుంది.

జీవక్రియ ఎందుకు అవసరం?

జీవక్రియ జీవితానికి పూర్తిగా ప్రాథమికమైనది. ఈ నిరంతర రసాయన ప్రతిచర్యలు లేకుండా, ఒక జీవి జీవించలేదు. ఇది ప్రతి ఒక్క ప్రక్రియకు అవసరమైన శక్తిని అందిస్తుంది - నడవడం మరియు మాట్లాడటం వంటి స్పృహతో కూడిన చర్యలు, అలాగే శ్వాసించడం, ఆహారాన్ని జీర్ణం చేయడం, రక్తాన్ని ప్రసరించడం మరియు శరీర ఉష్ణోగ్రతను నిర్వహించడం వంటి అపస్మారక చర్యలు. ఇది కణజాలాలను బాగుచేయడానికి, పెరగడానికి మరియు పర్యావరణంలోని మార్పులకు సమర్థవంతంగా ప్రతిస్పందించడానికి అవసరమైన నిర్మాణ వస్తువులను కూడా అందిస్తుంది.

జీవక్రియ అనేది జీవితాన్ని నిలబెట్టే అన్ని రసాయన ప్రతిచర్యల మొత్తాన్ని కలిగి ఉంటుంది, ఇందులో శక్తి కోసం అణువులను విచ్ఛిన్నం చేయడం (కేటబాలిజం) మరియు కొత్త అణువులను నిర్మించడానికి శక్తిని ఉపయోగించడం (అనబాలిజం) రెండూ ఉంటాయి. ఇది పోషకాలను ఉపయోగపడే శక్తిగా, ప్రధానంగా ATP రూపంలో మారుస్తుంది మరియు పెరుగుదల మరియు మరమ్మత్తు కోసం నిర్మాణ సామగ్రిని అందిస్తుంది. జీవక్రియ వేగం, లేదా జీవక్రియ రేటు, వయస్సు, జన్యువులు, శరీర కూర్పు మరియు కార్యాచరణ స్థాయి వంటి కారకాల ఆధారంగా వ్యక్తుల మధ్య మారుతూ ఉంటుంది మరియు ఇది అన్ని శారీరక విధులను శక్తివంతం చేయడానికి కీలకమైనది.